سیستم ادراری هر فرد سالمی عموما متشکل از دو کلیه، لوله های میزنای (حالب)، مثانه، دو عضله اسفنکتر و مجاری ادراری می باشد. کلیه ها و دو مجرای ادراری، سیستم ادراری فوقانی و مثانه و مجاری ادراری را سیستم ادراری تحتانی می نامند. عفونت سیستم ادراری اغلب این قسمت ها را درگیر می کند.

از جمله مشکلات شایع مجاری ادراری، عفونت ادراری (Urinary Tract Infection: UTI) است که به دلیل ورود میکروب به سیستم ادراری بدن ایجاد می‌شود. در این مطلب می خواهیم به پیشگیری، درمان و علائم عفونت ادراری بپردازیم و علل ایجاد این بیماری اورولوژی را به طور کامل برایتان شرح دهیم.

ادرار انسان عاری از هر گونه میکروب و در واقع استریل است. هنگامی که میکروب‌هایی که در روده یا دستگاه تناسلی زندگی می‌کنند وارد دستگاه ادرار شوند، موجب عفونت ادراری می‌شوند. زنان به دلیل کوتاهی پیشاب‌راه بیشتر مستعد ابتلا به عفونت ادراری هستند. عفونت سیستم ادراری به دو بخش عفونت های سیستم ادراری فوقانی و سیستم ادراری تحتانی تقسیم می شوند. عفونت های تحتانی شامل عفونت های مجرا (یورتریت) و پروستات (پروستاتیت) و مثانه می شود.

با اینکه در بیشتر موارد عفونت های ادراری تحتانی جدی نیستند، اما می توانند مشکلات آزار دهنده ای مثل سوزش و تکرر ادرار و خون ادراری را سبب شوند. در صورتی که عفونت سیستم ادراری تحت درمان قرار نگیرد، ممکن است در دراز مدت عوارض جدی تری همچون آسیب دائمی به کلیه ها را به دنبال داشته باشد، افزون بر اینکه این بیماری می تواند خطر زایمان زودرس را افزایش داده و عوارضی مانند سپتی سمی یا مسمومیت خون را ایجاد نماید که تهدید کننده زندگی فرد است.

جالب است بدانید که یکی از علل بروز تب و لرز، عفونت ادراری است که در زنان (به دلیل کوتاهی مجرای ادرار) شیوع بیشتری نسبت به مردان دارد.

این فرم عفونت ادراری شایعترین شکل عفونت های سیستم ادراری بوده در خانم ها بطور قابل توجهی شایع تر از مردان می باشد. علائم این بیماری شامل درد حین ادرار، سوزش ادرار، تکرار ادرار، درد در زیر ناف و بوی بد ادرار می باشد. وجود خون در ادرار در موارد شدید ممکن است مشاهده شود احساس عدم تخلیه کامل و همچنین بی اختیاری ادراری نیز ممکن است رخ دهد.

تشخیص این عارضه با آزمایش ادرار و کشت مثبت ادرار تشخیص داده می شود ولی معمولا درمان آنتی بیوتیک بر اساس علائم شروع و ادامه درمان بر مبنی کشت انجام می شود. طول دوره درمان بسته به سن بیمار و جنسیت متفاوت است ولی برای خانم ها معمولا یک دوره درمان ۳ تا ۵ روزه کفایت می کند. در آقایان درمان ۷ روزه انجام می شود.

بسته به اینکه عفونت کدام بخش از بدن را درگیر نموده است، سن و جنسیت فرد، علائم متفاوت خواهد بود. عفونت ادراری معمولا طحال و مثانه را درگیر می کند. علائم این بیماری عبارت است از:

• سوزش ادرار و افزایش تکرر دفع ادرار (به همراه کاهش ادرار خروجی)
• ادرار خونی، کدر، تیره یا دارای بوی غیر طبیعی و شدید
• احساس خستگی و سستی
• تب و لرز (که می تواند نشان دهنده رسیدن عفونت به کلیه ها باشد.)
• احساس درد در لگن در زنان (به خصوص در مرکز لگن و نواحی اطراف استخوان شرمگاهی) و در مردان، احساس درد در مقعد
• نیاز به ادرار کردن مکرر و فوری
• احساس درد در زیر شکم یا قسمت تحتانی کمر

زمانی که عفونت ادراری قسمت تحتانی را درگیر می کند، عفونت مثانه یا سیستیت رخ داده که دارای نشانه های فوق می باشد.

همچنین اگر عفونت در ناحیه فوقانی دستگاه ادراری (پیلونفریت حاد یا Urosepsis که به معنای التهاب کلیه یا لگنچه ی کلیوی است) رخ داده باشد باعث عفونت شدید و ناگهانی کلیه می شود و به دنبال آن علائمی مانند درد و حساسیت به لمس در قسمت بالای کمر و پهلو ها، حالت تهوع و استفراغ، تب بالا و لرز، خستگی و تغییرات ذهنی، در فرد بروز می کند. پیلونفریت حاد موردی اورژانسی بوده و اگر مشکوک به ابتلا به آن هستید، باید سریعا به بهترین دکتر اورولوژی (که متخصص کلیه و مجاری ادراری و تناسلی است) مراجعه کنید.

اگر هر کدام از علائم عفونت ادراری را دارید بلافاصله به یک متخصص اورولوژی مراجعه کنید. آزمایشات و راهکار های تشخیص عفونت‌های دستگاه ادراری عبارتند از:

• آزمایش ساده‌ی ادرار: پس از معاینه و بررسی علائم فرد، از آزمایش ادرار استفاده می شود تا وجود گلبول سفید، گلبول قرمز و باکتری در ادرار تایید شود.
• کشت ادرار: این روش معمولا جهت بررسی وجود باکتری و قارچ و همچنین انتخاب داروی مناسب،‌ به کار برده می‌شود. عفونت ادراری ویروسی، نیازمند به انجام آزمایشات خاصی است. با اینکه ویروس‌ها از علل نادر UTI هستند، این مورد را هم باید در نظر گرفت که آنها می‌توانند در افرادی که پیوند عضو داشته‌اند یا افراد دارای سیستم ایمنی ضعیف، موجب بروز UTI گردند.
• روش‌های تصویربرداری: در صورت ابتلا به عفونت‌های ادراری مکرر پزشک متخصص به منظور اطمینان از وجود اختلالات دستگاه ادراری و جهت تشخیص علت عود عفونت از روش‌های تصویربرداری استفاده می‌کند. این روش شامل مراحل مختلفی مانند سونوگرافی، ام آر آی (MRI)، سی تی اسکن (CT) و عکس اشعه‌ی ایکس است.
• سیستوسکوپی: با استفاده از این آزمایش تشخیصی، اورولوژیست می تواند با بکارگیری یک لوله ی نازک که در انتهای آن دوربین کوچکی نصب شده است، به مشاهده بخش داخلی مثانه و مجرای ادراری بپردازد.

• تجویز آنتی بیوتیک بمدت شش ماه با دوز کم
• تجویز دارو بلافاصله پس از رابطه جنسی
• شروع مصرف دارو بلافاصله پس از شروع علائم بمدت دو روز

نوع دارو و طول درمان به علائم، پیشینه‌ی پزشکی فرد و نوع میکروب دخیل در عفونت بستگی دارد، افزون بر اینکه برای درمان عفونت‌های ادراری که به علت اختلال در سیستم ادراری ایجاد شده‌اند، ابتدا باید مشکل زمینه‌ای اصلاح و درمان شود. توجه داشته باشید که عدم مراجعه به پزشک اورولوژ جهت درمان می تواند در طولانی مدت سبب آسیب دائمی به کلیه گردد.

برای کاهش احتمال ابتلا به عفونت ادرار،‌ علاوه بر رعایت بهداشت فردی،‌ سعی کنید از نشستن در وان خودداری کنید. مایعات زیاد بنوشید، ادرار خود را نگه ندارید و اگر سنگ کلیه دارید،‌ به موضوع عفونت ادراری با حساسیت بیشتری توجه کنید.

با وجود اینکه سیستم ادراری در حالت معمول خود در برابر نفوذ عوامل خارجی میکروسکوپی مقاوم است، اما گاهی اوقات بنا به دلایلی این خطوط دفاعی سست شده و از بین می روند. در این مواقع است که باکتری ها از بین نرفته و عفونت دستگاه ادراری را به وجود می آورند. به طور کلی هر عاملی که بتواند سبب کاهش تخلیه مثانه گردد و یا دستگاه ادراری را تحریک کند، خطر ابتلا به این بیماری را افزایش می دهد. در ذیل به برخی از این فاکتور ها که شما را در معرض خطر ابتلا به UTI قرار می دهند، می پردازیم.

• هر چه مسن تر باشید، خطر ابتلا بیشتر است.
• کاهش فعالیت و تحرک در دوران نقاهت پس از جراحی یا استراحت طولانی مدت در رختخواب
• انسداد مجاری ادراری ناشی از تومور سرطانی، سنگ کلیه و بزرگ شدن پروستات (که یک عامل خطر اختصاصی در مردان است.)
• استفاده طولانی مدت از کاتتر های ادراری که سبب انتقال باکتری ها به مثانه می گردند. لوله ی کاتتر عمدتا برای کسانی مورد استفاده قرار می گیرد که بنا به دلایلی (افرادی که در بیمارستان بستری اند، دارای مشکلات عصبی اند و افرادی که فلج هستند.)، خودشان به تنهایی قادر به ادرار کردن نیستند برای ادرار کردن از لوله‌ی کاتتر استفاده می‌کنند؛ به همین علت شانس عفونت دستگاه ادراری در این افراد بالا است.
• افرادی که از آنتی بیوتیک های قوی استفاده می کنند، باید بدانند که این دارو ها می توانند فلور طبیعی روده و دستگاه ادراری را مختل کند و این عامل در ابتلا به عفونت موثر است.
• ختنه: احتمال ابتلا به UTI در مردانی که ختنه نشده اند، بیشتر است.
• بی اختیاری مدفوع در افرادی که دچار سکته مغزی و آسیب نخاعی شده اند.
• سنگ کلیه: که با مسدود کردن مجرای ادرار مانع از تخلیه کامل ادرار شده و احتمال بروز عفونت را افزایش می دهد.
• بارداری: باید بدانید که تغییرات هورمونی در دوران بارداری مجرای ادراری را تحریک پذیر‌تر از قبل می‌کند. در این دوره همچنین با بزرگ شدن رحم فشار روی مثانه افزایش یافته و مثانه کاملا تخلیه‌ نمی‌شود؛ در نتیجه ادرار باقی مانده در مثانه منشا عفونت ادراری است.
• در کسانی که سابقه ی عفونت ادراری داشته اند نیز به دلیل مقاومت آنتی بیوتیکی باکتری ها در برابر سیستم ایمنی، احتمال عود عفونت ادراری بسیار زیاد است.

علاوه بر موارد ذکر شده، عوامل دیگری هم وجود دارد که سبب افزایش ابتلا به UTI در زنان می شود. نحوه شستن اشتباه و عدم رعایت بهداشت فردی یکی از مهمترین و رایج ترین ریسک فاکتور ها در زنان محسوب می شود. جالب است بدانید که شستن واژن از عقب به جلو (از مقعد به سمت واژن) باعث انتقال میکروب‌‌های مقعد به واژن شده و بروز عفونت ادراری را به دنبال دارد.

استفاده از تامپون یکی دیگر از این عوامل تاثیر گذار در ابتلا به این بیماری است.

همچنین داشتن رابطه‌ی جنسی می تواند سبب انتقال عفونت هایی مانند هرپس، گونوره، کلامیدیا و مایکوپلاسما و ابتلا به عفونت ادراری شود. لذا ادرار کردن پس از رابطه ی جنسی در کاهش بروز این بیماری بسیار مهم است.

لازم به ذکر است که اگر از روش های پیشگیری از بارداری مانند دیافراگم، کاندوم‌ بدون چربی یا ژل اسپرم‌کش استفاده می‌کنید، به شما توصیه می کنیم که روش‌تان را تغییر بدهید. چرا که این قبیل روش ها احتمال ابتلا به عفونت ادراری را افزایش می‌دهند.